ORATIE EERSTE VERLOSKUNDIGE HOOGLERAAR

DE WATCHFUL ATTENDANCE EN KAIROSTIJD VAN HOOGLERAAR ANK DE JONGE

Afgelopen vrijdag 22 januari hield professor doctor Ank de Jonge haar oratie, vanwege haar benoeming tot hoogleraar Verloskundige Wetenschap in december 2019. Ze is met trots de eerste hoogleraar in dit vak in Nederland. De oratie was gepland op 4 juni vorig jaar en is uitgesteld door de coronapandemie. Ze wilde haar oratie niet nogmaals uitstellen, haar boodschap is te belangrijk.


Tekst: Beata Franso


Ank over haar biraciale relatie met Charles:

"Het voordeel van een partner met een andere etniciteit is dat je er beiden rekening mee houdt dat de ander de dingen anders kan zien."

TIJD VOOR VERLOSKUNDIGE ZORG MET VROUWEN

De kern van mijn oratie is tweeledig: tijd voor de noodzaak van de leerstoel Verloskundige Wetenschap. Internationaal zijn we een voorbeeld voor de wereld. Er is vrije keus voor vrouwen waar ze bevallen. Maar wetenschappelijk gezien lopen we zeker niet voorop, dus de leerstoel werd wel tijd. En ook tijd voor het vakgebied midwifery: de ondersteunende zorg aan en met vrouwen om op hun eigen manier een kind te krijgen. Protocollen en medische interventies zijn hieraan dienend, niet andersom. Het vak midwifery is nog weinig onderzocht. Tot nu toe waren de meeste onderzoeken gericht op complicaties en risico’s. Dat heeft wereldwijd geleid tot een enorme toename aan medische ingrepen. En de zorg is er gefragmenteerd en onpersoonlijk door geworden, en heel duur. We willen het tij keren door goed onderbouwd aandacht te vragen voor het belang van midwifery zorg. Vrouwen zelf – en hun partners en gezinnen – willen vaak liever geen ingrepen. Dus als het goed gaat: hands off. Dat is veel gelijkwaardiger, een vrouw houdt dan meer regie. Wij verloskundigen hebben onze expertise, maar vrouwen zelf hebben expertise over hun lichaam, over hun behoeftes en kinderen en opvoeding. Vrouwen zijn de hoofdrolspelers in de geboortezorg. Dus hun rol moet verankerd worden in het vormgeven van de zorg, het onderwijs en onderzoek. Dat proberen we bijvoorbeeld in Amsterdam door samen te werken met cliëntenorganisaties. In Groningen wordt samengewerkt met ervaringsdeskundigen in armoede, zij maken deel uit van het team. Binnen ons Childbirth Network willen we samen mét zwangeren onderzoeksideeën bedenken en studies opzetten. WAT IS KAIROSTIJD BINNEN DE VERLOSKUNDE?

Er zijn twee soorten tijd. Chronos is de liniaire tijd, van structuur, kwantitatief, voorspelbaar en altijd hetzelfde. Protocollen vallen er onder. De andere tijd is Kairos: het is eerder de onderbreking van tijd, de tijd vergeten. Kairos is kwalitatief en persoonlijker en altijd anders. Het is meer het juiste doen op het juiste ogenblik: wat heeft deze vrouw nodig nu op dit moment. Dat zou de kern en basis moeten zijn. En ook nu in de coronapandemie hebben vrouwen tijd nodig om hun zorgen te kunnen bespreken en om vertrouwen in hun zorgverlener te krijgen tijdens de bevalling. We hebben in de eerste golf gezien hoe eerstelijns verloskundigen niet mee mochten naar het ziekenhuis bij een overdracht. Die maatregel is gelukkig weer teruggedraaid in de meeste ziekenhuizen. Aanwezigheid van de verloskundige is geen luxe, maar onderdeel van essentiële zorg. HOE KUN JE DIT INZETTEN IN ONDERZOEK?

Kairostijd is best lastig te benoemen. Chronostijd is veel makkelijker. Kairos is subjectiever, je moet creatief zijn, en verschillende soorten van onderzoek gebruiken, afhankelijk van je vraag. Ook multidisciplinair samenwerken is belangrijk, zoals met antropologen, ethici, sociologen en psychologen. Kairostijd is daarbij moeilijk verkoopbaar. De maatschappij heeft een onrealistisch vertrouwen in de ratio van technologie. Veel vrouwen en zorgverleners willen bijvoorbeeld echo’s. Terwijl echo’s ook nadelen hebben en geld kosten.

En als je een vrouw inleidt en ze krijgt een gezond kind, dan denkt ze dat dat door het inleiden komt. Bij 99% van de vrouwen zou het ook goed gegaan zijn zonder in te leiden. Als je als verloskundige naast de vrouw zit omdat ze dat prettig vindt, weet ze niet dat het daarom juist goed ging. Als vrouwen al bevallen zijn beseffen ze vaak pas wat wij doen. Dus hoe leg je het uit aan iemand die nog moet bevallen? Tegelijkertijd geven vrouwen ons terug dat het zonder ons niet was gelukt. Daarom is de catchy term Watchful Attendance zo belangrijk. Wij moeten dat gaan uitdragen en uitleggen. En daarom is de column ‘Beste vroedvrouw’ van schrijver Abdelkader Benali ook zo prachtig! Misschien moeten we wel anderen gebruiken om het uit te leggen, zoals via de literatuur. WAT KAN HET ONDERZOEK OPLEVEREN?

Wat ik wil bereiken is dat er aandacht voor midwifery komt in de zorg. Daar gaat het om. Dus tijd hebben en ondersteunende zorg goed waarborgen. En dat we weten hoe we dat moeten doen. Het klinkt mooi: vrouwen ondersteunen in hun kracht, maar hoe doe je dat dan? Welke eisen mogen we eraan stellen en met welke indicatoren werken we? Dat het niet vrijblijvend is, maar dat iedere verloskundige weet hoe ze het moet doen. Bijvoorbeeld dat je bij een bepaald aantal centimeters ontsluiting bij de zwangere blijft als ze daar behoefte aan heeft. En dat je bijvoorbeeld verloskundigen traint hoe je communiceert en hoe je signalen opvangt. GEBEURT DAT NU ONVOLDOENDE?

In de verloskundige zorg ligt de nadruk op wat er wordt gedaan, en minder op het ‘er zijn’. De financiering is ook zo ingericht. In ziekenhuizen is meer geld beschikbaar voor keizersneden dan voor gewone bevallingen. De zogenaamde DBC’s (diagnose behandelcombinaties) zijn gebaseerd op handelingen die je moet doen en niet op tijd doorbrengen. Uren naast iemand zitten om de baring te doen levert minder geld op dan een keizersnede of tangverlossing. In de eerstelijns verloskunde is er een gemiddeld bedrag voor de baring. Het maakt dan niet uit hoelang je bij haar zit. Dus misschien moeten we dat veranderen: hoe kunnen we die tijd ook echt waarderen, zodat we ervoor kunnen zorgen dat verloskundigen die tijd ook echt kunnen gaan geven? We moeten het benoemen, want het verdwijnt anders. In het ziekenhuis is vaak geen tijd om ondersteuning aan vrouwen te geven, maar wel om infusen aan te hangen, een epiduraal te regelen of CTG’s te lezen. Of ze nodig zijn of niet, daar is altijd tijd en geld voor. Maar niet voor rustig naast iemand zitten die dát juist nodig heeft. Dat zou ik met onderzoek willen aantonen. En dat je tegen je collega kunt zeggen: ik ga even Watchful Attendance geven en dat je een uur naast iemand zit. En dat die zorg ook betaald wordt. Nu is de situatie vaak zo dat je wel een collega uit bed kunt bellen om een vaginaal onderzoek te doen, maar niet om naast een vrouw te gaan zitten die het wil en nodig heeft. Ik wil dat we straks kunnen zeggen: wij verloskundigen staan ervoor om die zorg te geven. Vanaf een bepaalde actieve fase haar er doorheen te helpen, zodat ze geen pijnbestrijding nodig heeft als ze dat niet wil. Veel vrouwen willen liever geen pijnbestrijding, en liever baren met ondersteuning van de verloskundige. Pijnbestrijding kan altijd nog als het echt nodig is.

Ank over interventies en ongelijkheid :

"Arme mensen lijden aan te weinig interventies en keizersnedes, de rijken lijden aan te veel interventies en keizersnedes. Ik wil dat de geboortezorg de middenweg bewandelt, meer Kairos: de juiste zorg op het juiste moment."

HELDINNEN

Als kind was het een non in Limburg die vertelde over arme kinderen met lepra en wiens voetjes werden aangevreten door ratten zonder dat ze dat konden voelen. Dat heeft zo’n enorme indruk op me gemaakt dat ik wist dat ik daar iets mee wilde doen. Later werd mijn grootste heldin mijn promotor Toine Lagro-Janssen, hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen.

Ank over meeste voldoening uit carrière:

"Onze afdeling zien groeien en bloeien; nationaal en internationaal spelen we steeds meer een belangrijke rol in midwifery onderzoek."

HOE GAAT DIE ONDERSTEUNING, HOE MOET IK ME DAT VOORSTELLEN, IS HET MENTAAL OF LICHAMELIJK?

Dat is precies wat we moeten onderzoeken. Ik heb er wel ideeën over omdat ik zelf verloskundige ben. Maar het staat nergens omschreven in ons verslag, en de één doet het vast anders dan de andere. Het gaat niet zozeer om wat je doet. Het is juist de Kairostijd: rust hebben, de zwangere vertrouwen geven dat ze het kan. Tijd hebben. Soms doe je ook helemaal niets en soms masseer je iemands rug. De vrouw moet voelen dat je er voor haar bent en erop kan vertrouwen dat je de medische kennis hebt om alles in goede banen te leiden. En als het nodig is zult ingrijpen. IS VERLOSKUNDE POLITIEK EN IS IEDERE VERLOSKUNDIGE FEMINIST?

Jazeker, en iedere verloskundige zou feminist moeten zijn. In de zin van opkomen voor gelijke rechten voor vrouwen en mannen. Verloskundigen ondersteunen vrouwen in hún manier om een kind te krijgen. In de hele geboortezorg zijn het vrouwen die kinderen krijgen en vrouwen die hen ondersteunen. Maar het zijn nog steeds vooral mannen die de instrumenten hanteren en de medische interventies doen. In de middeleeuwen en tot in de 18de eeuw moest je daarvoor lid zijn van het gilde, en die was alleen toegankelijk voor mannen. Vrouwen werden systematisch uitgesloten van die technieken. Dat geeft dus een enorme gender bias op alle fronten in het hele vak. En pas vanaf de tijd dat er instrumenten gebruikt werden zoals met de tangverlossing, gingen vrouwen in rugligging bevallen. Want ook bij spontane bevallingen vonden zorgverleners dat natuurlijk wel handig. Daarom heb ik in 2008 bij mijn promotie het routinematig gebruik van de rugligging een interventie genoemd. Er zijn geen bewijzen voor dat het beter is en vrouwen vroegen er niet zelf om. Vrouwen moeten de keuze krijgen te baren in een houding die bij hen past: te zitten, te liggen, op hun zij, in bad, of te staan met een touw over de deur zoals in Afrika. Dat is Kairos. De gender bias maakt discussies helaas vaak politiek, en emotioneel en persoonlijk. En soms zwaar. Ook om onderzoek te doen op dit gebied. Een voorbeeld is ons onderzoek naar thuisbevallingen. Wie wil liever thuis bevallen en wie liever in het ziekenhuis, en wat zijn daarvan de uitkomsten? Er bleek geen verschil in babysterfte. Wij waren blij dat we dat hadden onderzocht, maar je wilt niet weten wat we over ons heen kregen. We zouden polariseren met dit onderzoek. En reacties als: ‘waarom wil je dat überhaupt weten, waarom zeg je niet tegen vrouwen dat ze beter in het ziekenhuis kunnen bevallen?’. Dus ja, verloskunde is in die zin megapolitiek.

INTERNATIONAAL

In Canada waren verloskundigen voor de jaren ’90 van de vorige eeuw zelfs nog verboden en Nederland was voor hen een goed voorbeeld voor het nieuw inrichten van de geboortezorg. Ook Nieuw-Zeeland keek naar ons. Vrouwen wilden een ander soort zorg, omdat ze zich als een nummer behandeld voelden. Wij kijken nu naar hen, omdat ze meer continue zorg geven: vrouwen kiezen in Nieuw-Zeeland zelf hun hoofdzorgverlener en dat is vaak de verloskundige. WAT ZIJN JE TOEKOMSTPLANNEN?

Ik wil collega’s ondersteunen die ook onderzoek willen doen. En tijd houden voor onderzoek én de praktijk. Ik vind beiden heel erg leuk. In ons plan staat dat we elk jaar 4 of 5 verloskundigen willen laten promoveren. En een aantal hoogleraren erbij is ook belangrijk. Titels en status helpen ons om dingen te kunnen bereiken. Een ander aandachtspunt is de inclusie van niet Nederlandse en laagopgeleide vrouwen in onze onderzoeken. Het probleem is dat je hen met vragenlijsten moeilijk bereikt. In de SWING studie hebben we bijeenkomsten gepland, waarin we niet talige methoden gebruiken, zoals ‘think-aloud protocols’, waarbij mensen iets voorgelegd krijgen (bijvoorbeeld een filmpje) en hardop vertellen wat ze denken of vinden bij het zien ervan. Verder zou ik graag meer willen werken in lagelonenlanden, we kunnen daar veel doen. Continuïteit van zorg is er ook een heel belangrijk thema. We hebben nu bijvoorbeeld een Ghanese promovenda op de afdeling, wat erg leuk is. En in de toekomst na ons pensioen willen Charles en ik wellicht de helft van de tijd in Ghana doorbrengen, omdat we daar nog zoveel kunnen betekenen. JE BENT DE EERSTE HOOGLERAAR VERLOSKUNDIGE WETENSCHAP IN NEDERLAND. HOE VOELT DAT?

Het is een feest dat we dit met elkaar bereikt hebben. Mijn hoogleraarschap is de bekroning op het werk van heel veel mensen. We deden het samen. Ik heb het geluk gehad op het juiste moment op de juiste plek te zitten.

image
Beste vroedvrouw, In de geboortekamer hebt u mijn vrouw ondersteund met afwisselend zachte woorden en ferme aansporingen. U las haar lichaam zoals een kapitein het water leest. Steeds onstuimiger ging het lichaam tekeer en hoe meer spanning er op de zaak kwam, hoe meer u in uw element leek te komen. Wat u deed, zei u, wat u zei, deed u. We geloofden u onmiddellijk. Een paar maanden later, toen we diep in de pandemie terecht waren gekomen en een aantal vrouwelijke leiders nadrukkelijk naar voren kwam, moest ik vaak aan u denken. Ik zag tussen u en deze vrouwen parallellen. Midden in de crisis snakten we naar leiderschap dat ons naar het licht zou brengen, weg van de duisternis.

Citaat uit de column ‘Beste vroedvrouw’ van schrijver Abdelkader Benali in het Financieel Dagblad van 15 december 2020.

Curriculum Vitae Ank de Jonge

1967 Geboren in Creil in de Noordoostpolder, opgegroeid in Hoogeveen Reizen naar India en Indonesië Studie verpleegkunde in Nederland Studie verloskunde in Engeland Master Public Health in Schotland Werken in Nigeria

2008 Promotie 22 januari. Onderwerp baringshoudingen

2009 Opzetten en leidinggeven aan de afdeling Verloskundige Wetenschap VUmc

2019 Hoogleraar

2021 Oratie 22 januari Geregistreerd partnerschap met Ghanese hoogleraar Charles Agyemang 2 pleegdochters gehad

Esther

"Internationaal geprofessionaliseerde verloskundige"

Lilian

"Hoe klein Midwifery Science ook is, de impact van ons onderzoek kan groot zijn met name internationaal!"

Corine

"Enorme passie voor de eerstelijns verloskunde"

Anna

"80/20 - 20/80"

Bahar

"Pionier Passie Geduld Kritisch Direct"

Mariëlle

"Ego-loos baken van kracht"

Marit

"Positieve woorden en enthousiasme"

Myrte

"Bevlogen en energiek"